Нядзеля 33-я пасля Пяцiдзесятнiцы. Нядзеля пра мытара і фарысея.
Не паспелі скончыцца святкі – святочныя дні пасля Нараджэння Хрыстова, як ужо набліжаецца час Вялікага посту. І гэта выдатны час, час, які мы ўсе любім і чакаем – час пакаяння, калі ў храмах пачынаюць спяваць гэты дзівосны малітоўны гімн “Пакаяння дзверы адчыні мне, Жыццядацелю”. Адчыні, таму што цяжка нам бывае каяцца, усведамляць, адчуваць сябе нявартымі міласці Божай, слабымі духоўна, убогімі духам.
І таму Царква зноў разгортвае перад намі каштоўную старонку Евангелля, у якім апавядаецца пра тое, як “два чалавекі ўвайшлі ў храм памаліцца”. Ні адзін чалавек не можа выканаць усё і сваімі сіламі стаць цалкам чыстым ад якога-небудзь граху. І яшчэ адно: чалавек, які выконвае запаведзі Божыя знешне, а ў сэрцы захоўвае гардыню, асуджэнне іншых і злосць, усё роўна знаходзіцца далёка ад Бога. Трэба імкнуцца, старацца, прыкладаць усе намаганні, кожны дзень і кожную гадзіна змагацца з сабою, са сваімі грахамі, падать, уставаць, зноў падаць, зноў уставаць, дасягаць чагосьці, але памятаць, што заўтра мы можам гэта страціць, і зноў трэба будзе змагацца, але не забываць: калі разважаць па справядлівасці, мы ўсё роўна нявартыя міласці Божай, а прымае нас Гасподзь па адзінай Сваёй міласэрнасці. І таму ніякай гардыні, ніякай задаволенасці сабою ў нас не павінна быць. Той, хто спыніўся, – ужо не можа ісці да Бога. Заўсёды адчуваць, што мы ад Яго далёкія, заўсёды прагнуць наблізіцца да Яго, каб любоў да Госпада рухала намі, каб мы імкнуліся, нават калі мы страцілі ўсе сілы і зваліліся, – усё роўна ісці да Яго. Патрэбны і справы, і намаганні ў барацьбе з грахом, але ніколі не трэба думаць, што толькі сваімі ўласнымі сіламі мы сябе ўдасканалім. Благадаць Божая, якая мілуе і выратоўвае нас, даруе нам усе нашы саграшэнні, – вось наша надзея; не на сябе мы спадзяемся, а на Яго; працуем, але ведаем, што ў выніку ўсё залежыць менавіта ад Яго. І таму прыходзім да змірэння, якое не асуджае, змірэння, якое жыве ў нашым сэрцы, нараджаючы прастату, сціпласць і цвярозае бачанне сябе ў ясным свеце.
Калі і ёсць маральная якасць, на якую цяпер зусім не звяртаюць увагі і нават адмаўляюць яе, то гэта менавіта змірэнне. Сучасная культура і цывілізацыя абуджаюць у нас пачуццё гардыні, задаволенасці сабою, апраўдання сябе ў любым выпадку. Яны пабудаваны на тым разуменні, што чалавек можа дасягнуць усяго сам, і нават уяўляюць Бога як Таго, Хто узнагароджвае, як бы плаціць чалавеку за яго дасягненні і добpые справы. Змірэнне ж як якасць – асабістае або агульнае, этнічнае або нацыянальнае – лічыцца праявай слабасці, якой не павінна быць у сучаснага чалавека.
Сучаснаму чалавеку, выхаванаму на самаўпэўненасці, бязмежным самаўхваленні, амаль немагчыма растлумачыць, што тое, што сапраўды з’яўляецца дасканалым і добрым, у той жа час, і гэта натуральна, змірэнна, таму што менавіта дзякуючы сваёй дасканаласці яно не мае патрэбы ў галоснасці, знешняй славе, якой-небудзь пpапагандзе і рэкламе. Бог змірэнны таму, што Ён дасканалы; Яго змірэнне і ёсць Яго слава і крыніца ўсяго сапраўды прыгожага і дасканалага, выток дабрыні і дасканаласці, і кожны, хто набліжаецца да Бога і пазнае Яго, таксама набліжаецца да Божага змірэння і яго прыгажосці. Менавіта дзякуючы свайму змірэнню Дзева Марыя, Маці Божая, зрабілася pадасцю ўсяго свету, найвялікшым узорам прыгажосці на зямлі; тое ж можна сказать і пра ўсіх святых і пра кожнага чалавека ў pэдкія хвіліны яго набліжанасці да Бога. Змірэнню вучышся, маючы перад вачыма вобраз Хpыста, Які сказаў: "Навучыцеся ад Мяне, бо Я лагодны і пакорлівы сэрцам" (Матф. 11:29). У рэшце рэшт змірэнню вучышся, параўноўваючы кожнае сваё слова, кожны ўчынак, усё сваё жыццё з Хpыстом. Таму што без Яго сапраўднага змірэння не бывае. Падрыхтоўка да Вялікага посту пачынаецца пpашэннем, малітвай аб атрыманні змірэння, бо яно – гэта пачатак сапраўднага пакаяння. Змірэнне – перш за ўсё і больш за ўсё аднаўленне, зварот да таго парадку спраў і рэчаў, якія павінны быць на самой справе, да пpавільнага разумення жыцця.
Выдатна гаворыць прападобны Ісаак Сірын: "Пачатак нашага выратавання ў тым, каб чалавек шчыра лічыў сябе грэшнікам". Уважлівы чалавек бачыць у сабе цемру грахоў, якія зліваюцца ў адну суцэльную грахоўнасць. Усведамленне сваёй грахоўнасці перашкаджае бачыць яму яго дабрадзейнасці і добрыя справы, якія здзяйсняе кожны чалавек. Человек, які знаходзіцца ў нязменнай барацьбе з сабой, у нязменным пакаянні (што адно і тое ж: пакаянне – гэта не толькі плач аб грахах, але і барацьба з грахом), сапраўды не можа падумаць аб сабе нічога добрага. Сэнс гэтай прытчы у тым, што пакаянне – адна з найвышэйшых дабрадзейнасцей. Той, хто чыніць дабрадзейнасці, хто прымушае сябе з усіх сілаў да здзяйснення евангельскіх запаведзяў, менавіта той набывае разам з гэтым і пакаянне, і змірэнне. Вялікі падзвіжнік нашага часу, прападобны старац Сілуан Афонскі, на ўласным вопыце спазнаўшы ўсю барацьбу за выратаванне душы, гаварыў так: "Нашая змаганне з дыявалам бывае да таго часу, пакуль мы не змірымся". Старажытны настаўнік набожнасці, прападобны Іаан Лесвічнік сказаў: "Змірэнне – гэта знішчальны сродак супраць усіх страсцей". Прападобны Сімеон Новы Багаслоў адзначае: "Дакладнае выкананне запаведзяў Хрыстовых паказвае чалавеку яго немачы".
Але не трэба думаць, што яно, змірэнне, набываецца аднымі толькі намаганнямі волі або жаданнем валодаць ім, – сапраўднае змірэнне даецца як узнагарода за дабрадзейнасці. Калі мы, выканаўшы ўсё знешняе, ідзем далей, змагаемся са сваімі ўнутранымі заганамі, вядзем барацьбу ўсярэдзіне сябе – тады мы ўсё больш і больш зміраемся, і малітва "Божа, будзь міласцівы да мяне грэшнага" становіцца сціслым славесным адлюстраваннем (выражэннем) нашага душэўнага стану. Мы ад усёй душы, шчыра лічым сябе грэшнікамі і разумеем, што немагчыма выратавацца ўласнымі сіламі, уласнай дабрадзейнасцю. Мы разумеем, што толькі Бог можа нас памілаваць. Тады і малітва нашая стане ўважлівай, шчырай, мы ўсвядомім, што Бог – гэта наш Айцец, Які заўсёды мілуе нас – непаслухмяных сыноў Сваіх.
Хрысціянства – рэлігія збаўлення, выратавання – гэта значыць, не проста "паляпшэння" жыцця, дапамогі ў жыццёвых клопатах, раскрыцця нормаў і прынцыпаў паводзін, а менавіта збаўлення. Мы перасталі адчуваць сябе істотамі, якія сапраўды гінуць, істотамі, чыё жыццё няўмольна імкнецца да бессэнсоўнага распаду, чыё жыццё паглынаецца злом, пустэчай, жахам смерці, жывёльнай барацьбой за існаванне, страшэннай прагай улады, вайной усіх супраць усіх, маной, што атручвае самыя вытокі жыцця, шэрасцю, асуджанасцю на смерць. У свеце пануе і ўсім кіруе згубу.
Неабходна выратаванне самога жыцця, якое так безнадзейна адарвалася ад уласнага свайго зместу, ад Бога, ад Святла, ад Ісціны, ад Вечнасці.
Такім чынам, калі мы жадаем выразіць сутнасць хрысціянства не проста адным словам – Хрыстос, то скажам так: яно складаецца з Крыжа Хрыста і Яго Уваскрасення, праз якія чалавецтва нарэшце атрымала магчымасць новага нараджэння, магчымасць адраджэння, аднаўлення таго занядбалага намі вобразу Божага, носьбітамі якога мы з'яўляемся. Паколькі ў выніку грэхападзення мы не здольныя да адзінства з Богам, бо нішто пашкоджанае грахом не можа быць далучана да Бога, то для адзінства з Богам неабходна адпаведнае аднаўленне людской прыроды і чалавечай сутнасці. Хрыстос аднавіў яе ў Самім Сабе і даў магчымасць зрабіць падобнае кожнаму з людзей.
Свяціцель Ігнацій піша: "Пачатак звароту да Хрыста складаецца ва ўсведамленні сваёй грахоўнасці, свайго падзення; ад такога погляду на сябе человек адчувае патрэбу ў Збавіцелі і падступае да Хрыста праз змірэнне, веру і пакаянне". "Той, хто не ўсведамляе сваёй грахоўнасці, свайго падзення, сваёй пагібелі, не можа прыняць Хрыста, не можа паверыць у Хрыста, не можа быць хрысціянінам. Да і навошта Хрыстос таму, хто сам і разумны, і дабрадзейны, хто задаволены сабой, хто лічыць сябе вартым усіх узнагарод зямных і нябесных?"
Усіх кліча Гасподзь, і пакаянне – гэта воля Божыя аб жыцці кожнага человека: воля, якая любіць чалавека і нясе яму вялікія дары. Пакаянне – гэта воля людская, якая ведае грэх, баіцца граху і баіцца Бога; якая ведае страх Божы і шукае вяртання да Госпада.
Сустрэча волі Божай і волі людской ёсць пакаянне. Гэта сустрэча, якая адчыняе дзверы ў Царства Божае. Пакаяння дзверы і дзверы Царства Божага – гэта адныя і тыя ж дзверы. Пакаянне – гэта не проста скрушанасць па нашых грахах, поўнае слёз і смутку. Сапраўднае пакаянне – гэта тое, што робіць чалавека здольным прыняць міласэрнасць Божую, Яго незвычайную любоў. Гэта тое, што ахоплівае розум, сэрца і волю человека падзякай да Бога, скрушанасцю сэрца, глыбокім смуткам аб сваіх грехах, здзіўленнем перад тым, што робіць Гасподзь з чалавечым жыццём.
Няхай дасць нам Гасподзь зразумець, што пакаянне – гэта не тое, што мае дачыненне да якога-небудзь асобнага граху, гэта не тое, што мае дачыненне да пэўнага перыяду нашага жыцця, а тое, што мае адносіны да ўсяго жыцця нашага ўвогуле. Гэта тое, што вызначае ўвесь шлях нашага жыцця, жыцця з Богам. Гэта тое, што мае дачыненне да таямніцы Крыжа і Уваскрасення і гэтаю таямніцай вымяраецца. Таму і гучыць "Пакаяння адчыні мне дзверы..." пасля таго, як мы праспяваем: "Уваскрасенне Хрыстова бачыўшы...". Гэта тое, што мае адносіны да таямніцы Сына Божага, Які стаў чалавекам і Які зрабіў нас здольнымі праз пакаянне быць далучанымі да Бога. Амінь.